Auteur: Ed Hupkens  Met dank aan de Werkgroep Toponymie, Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch

De militaire zwemkom aan De Aa gezien vanaf de Watertoren, op de rechteroever de Oranjebuurt. Anno 1925.
Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0052799

Bij een gesprek over de eerste stadsuitbreidingen van ’s-Hertogenbosch buiten de vestingmuren van het oude stadscentrum, heeft bijna iedereen het over Het Zand (1889-1914) en De Muntel (1919-1936). Toch is dit niet geheel correct. Nog tijdens de voltooiing van Het Zand werden enkele voorstellen gedaan om tot uitbreiding in meer oostelijke richting te komen. In 1908 kwam de gemeente met een ‘Uitbreidingsplan langs den Hinthamer(steen)weg’. Dit ontwerpplan voorzag in een forse stadsuitbreiding tussen de rivier De Aa en de huidige Jan Schöfferlaan. Opsteller van het plan was de gemeentearchitect Hootsmans. De belangrijkste ontsluitingsstraat zou de reeds bestaande Hinthamersteenweg moeten worden, de latere Graafsche Weg. In het ontwerpplan vormde het tracé van de geplande omlegging van de Zuid-Willemsvaart de zuidgrens. Diverse bruggen over zowel het kanaal als de Aa moesten de bereikbaarheid van de wijk verzekeren. Een deel van het toekomstige bouwterrein had de gemeente al laten ophogen. Twee jaar lang gebeurde er echter niets. Tot in 1910 de Woningbouwvereniging ’s-Hertogenbosch, ook wel Stichting Volkshuisvesting genoemd, een voorstel bij de gemeente indiende om aan de noordoostzijde van de stad vijftig arbeiderswoningen te bouwen. Het terrein dat voor woningbouw in aanmerking kwam, was in vijf blokken verdeeld en lag langs de Hinthamersteenweg. Uiteindelijk werd toestemming verleend om veertig huizen neer te zetten. De bouw verliep voorspoedig, oktober 1913 werden de woningen opgeleverd. Het nieuwe stadsdeel kreeg de naam ‘Oranjebuurt’. De huizen waren erg gewild, er werd positief gesproken over de ruime toevoer van licht en frisse lucht. Een jaar later kwam de Stichting Volkshuisvesting weer met plannen voor de bouw van woningen aan de Hinthamerweg. Door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) konden de bouwplannen echter niet verwezenlijkt worden. Pas eind 1917 kwam de Stichting hernieuwd met een plan. Na heel wat heen-en-weergepraat over aantallen en financiering werden in 1918 39 eengezinswoningen aan en nabij de bestaande bebouwing in de Oranjebuurt neergezet. Het jaarlijkse exploitatietekort op de annuïteiten (som van aflossing en rente) werd gedragen door de rijksoverheid, de gemeente ’s-Hertogenbosch en plaatselijke industriëlen. De Bossche Gezondheidscommissie dacht in die dagen overigens heel anders over de bouwplannen. Zij was een maand eerder met het plan gekomen 100 noodwoningen te bouwen. Als locatie had zij onder meer een deel van de Militaire Zwemkom aan de Aa op het oog.