Hannie Nilsen - 1 augustus 2021 Ik heur d’r ’n lieke Hil hôg in de lucht, Daor rillen en trille de klanke Daor drijft op z’n wieke ’n Wonder gerucht ‘Et zingt um d’n schepper te danke Mèr luwwerik, schônner As gij zinge kant Mee veul en mee scôn melodieje Geleuf me, dè kon er Gin niemes in ’t laand Gin mensch zou ons dè kanne bieje!

Veldleeuwerik - Foto: Saxifraga - Mark Zekhuis

Dit gedicht van Lodewijk van Woensel is er slechts eentje uit een lange reeks. Over de ‘Luwwerik’ zijn meer liedjes en gedichten geschreven dan over welke vogel dan ook. Niet zo lang geleden was het dan ook een zeer algemeen voorkomende vogel die makkelijk te ontdekken viel door zijn opvallende, lang aangehouden tierelierende zang.

Ook het aantal verschillende namen, alleen in Noord-Brabant al enkele tientallen, verraadt dat het een vogelsoort was die je overal kon horen en na enig speuren hoog in de lucht ook kon zien. Namen als akkerleeuwerik maar ook meet-, koren-, rog-, gras- en heileeuwerik vertelden waar je deze soort tegen kon komen. Stijg- of stijgerleeuwerik, zangleeuwerik, parachutevogeltje, tjur, strontpikker, hoogmannetje, schrijvertje en wijntapper (wendepper) waren namen die ook gebruikt werden.

Veldleeuwerik - Foto: Jan Wolfs

Veldleeuwerik - Foto: Jan Wolfs

De veldleeuwerik was 50 jaar geleden namelijk een heel gewoon klein, grijsbruin gevlekt vogeltje. Maar wel een vogeltje dat bewondering oogstte vanwege zijn niet aflatende zang, dat een zomergevoel opriep van ‘liggen in het gras tussen de paardenbloemen, turend naar de blauwe hemel om hem hoog in de lucht ergens te ontdekken’. Ouderen onder ons weten nog dat in die tijd ieder weiland, ieder stukje hei zijn ‘eigen’ veldleeuwerik had.

En nu is diezelfde vogel bijna een bijzonderheid geworden, evenals een ander lid van de familie, de kuifleeuwerik. Dit was in de twintigste eeuw een bekende stadsbewoner waar hij de insecten uit de paardenpoep pikte. Omstreeks 1975 waren er nog ongeveer 4000 broedpaartjes. Dat aantal nam snel af en tegenwoordig zie je de kuifleeuwerik hooguit nog als een toevallige doortrekker. Als broedvogel is hij in Nederland uitgestorven. Verandering in de stedenbouw, met verlies van braakliggende terreinen, is zeer waarschijnlijk één van de belangrijkste oorzaken. Ook elders in West- en Midden-Europa is de soort nagenoeg verdwenen.
Eén van de laatste kuifleeuweriken in Nederland had overigens zijn domicilie in ’s Hertogenbosch. In de Haverleij zat tot april 2015 regelmatig een mannetje te zingen dat het een lieve lust was. Helaas werd hij nooit gehoord door een vrouwtje en op 7 april verdween hij ook daar uit beeld. Sindsdien is de kuifleeuwerik nog 1x gezien in Noord-Brabant, in Breda.

Veldleeuwerik - Foto: Jan Wolfs

Kuifleeuwerik - Foto: Jan Wolfs

Zover is het met de veldleeuwerik gelukkig nog niet. Nog steeds kun je hem op warme dagen in februari en maart al horen, al is het veel minder frequent dan in de jaren ’70 toen het nog een van de talrijkste en meest verspreide broedvogels van Nederland was. Vanaf eind maart begint de broedperiode waarin hij meestal 2-3 legsels per jaar heeft met steeds 2-6 eieren. Het nest ligt goed verborgen op de grond in open terreinen zoals agrarisch gebied en heide. Na 2 weken broeden komen de jongen uit het ei en 8 dagen later gaan ze al uit het nest. Nog eens 10 dagen later kunnen ze vliegen. Voedsel vinden ze op de grond, ’s zomers vooral insecten en ’s winters zaden en granen.

Ze hebben meerdere broedsels per jaar waarbij in totaal 6-18 jongen uitgebroed worden en toch is de soort sinds de jaren ’70 met 90% afgenomen. In dit geval zijn de intensieve landbouw en de afname van insecten belangrijke oorzaken. Daarnaast is het huidige maaibeleid voor grondbroeders zoals de veldleeuwerik funest. Onderzoek uit 2015 wijst uit dat jaarlijks in Groningen en Drenthe, vermoedelijk de belangrijkste provincies in Nederland voor in akkergebieden broedende veldleeuweriken, 30.000 jonge veldleeuweriken omkomen door maaien. Bij gebrek aan geschikt akkerland trekken veldleeuweriken naar grote turbograslanden die iedere maand bemest en gemaaid worden. Er wordt nu onderzocht of een ander maaibeheer de veldleeuwerik kan helpen om zijn jongen wel succesvol groot kan krijgen. In het najaar kunnen we nog grote aantallen veldleeuweriken zien als de Scandinavische vogels naar het zuiden trekken. Maar deze zijn veel moeilijker te herkennen, die vliegen snel over Nederland heen over in plaats van hoog aan de hemel onophoudelijk hun liedje te laten horen. Ook een deel van de Nederlandse broedvogels trekt naar Zuidwest-Europa, een deel overwintert hier. Maar eind maart zijn ze weer terug en kunnen we ze hopelijk weer horen terwijl ze hoog aan de hemel kwinkeleren.

Kuifleeuwerik - Foto: Jan Wolfs

Voor vragen of opmerkingen kunt u altijd mailen naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.