100 jaar Merijntje Gijzen

Dit jaar is het honderd jaar geleden, dat het eerste deel van Merijntje Gijzen verscheen, geschreven door A.M. de Jong (Adrianus Michiel de Jong (Nieuw-Vossemeer, 29 maart 1888 – Blaricum, 18 oktober 1943)). A. M. de Jong was een Nederlandse schrijver en journalist. Hij was buitengewoon productief en schreef in vele genres – literatuur voor volwassenen en kinderen, vertalingen en toneelstukken. Hij is vooral beroemd om zijn acht-delige autobiografische werk, dat zijn jeugd op het platteland onder krappe omstandigheden thematiseert. Hij was een socialist en een sterke criticus van het fascisme.

Fascisme

A.M. de Jong is vooral bekend van Merijntje Gijzens jeugd en jonge jaren, waarvan het eerste deel dus verscheen in 1925. In 1938 al, dus twee jaar voor W.O.II, verscheen van zijn hand de brochure De dans op de vulkaan. Hierin beschrijft A.M. de Jong met vlammende woorden hoe het veelkoppige monster van het fascisme is ontstaan en gegroeid. Hij waarschuwt messcherp analyserend voor de verschrikkingen waartoe dictators in staat zullen blijken te zijn. Vanuit diepe betrokkenheid roept hij zijn lezers indringend op om pal te staan voor de vrijheid en de democratische rechtstaat.

Zijn geschriften in deze trant hebben hem uiteindelijk het leven gekost, toen hij in 1943 in zijn huis door de Germaanse SS lafhartig werd vermoord. Door Nederlanders nota bene! Ze kwamen binnen met een smoesje over onvoldoende verduistering, werden door A.M. de Jong vriendelijk ontvangen en bij hun vertrek schoten ze hem dood.

Zeven en tachtig jaar geleden is het dus al, dat A.M. de Jong Nederland waarschuwde voor het opkomende populisme, nationalisme en fascisme. Helaas is zijn oproep actueler dan ooit. Denk aan de ontwikkelingen in Rusland en China, maar ook in de Verenigde Staten, Israël, Hongarije, Polen en, vergis u niet, in Nederland.

De kenmerken van zo'n dictator zijn duidelijk. Het begint met enorme beloftes, die natuurlijk nooit te verwezenlijken zijn, maar waarbij na het mislukken altijd de anderen de schuld krijgen: 'Ik werd alleen maar tegengewerkt'. Vervolgens blijkt de dictator niet te kunnen en willen samenwerken. Bij de minste tegenspraak slaat hij wild om zich heen. De normale rechtsorde wordt zoveel mogelijk ontweken en opzij gezet. Er wordt gegoocheld met cijfers om het eigen gelijk zogenaamd aan te tonen. Daarbij wordt niet geappelleerd aan het gezond verstand, maar integendeel aan onderbuikgevoelens. En de vreemdelingenhaat viert hoogtij.

A.M. de Jong had dit scherp in de gaten, maar hoewel hij bij het Nederlandse volk erg populair was werden zijn adviezen niet door iedereen opgevolgd. Het is daarom een goede zaak, dat de leiding van het A.M. de Jong Museum in Nieuw Vossemeer, met subsidie van de Mastboom Brosens Stichting, drie belangwekkende boekjes van A.M. de Jong heeft uitgegeven: De dans op de vulkaan; Treffende woorden en Mijmeringen van een godzoeker.

Dialect

Naast de actuele thema's van A.M. de Jong moeten we natuurlijk vooral ook noemen zijn grote belang voor de West-Brabantse dialecten. Doordat de boeken over Merijntje Gijzen werden verfilmd en bewerkt tot tv-series, werd de populariteit en daarmee ook de invloed van de schrijver nog sterk vergroot.

Nu we het toch weer over dialect hebben: op 29 oktober van dit jaar zijn er weer Tweede Kamer verkiezingen en volgend jaar op 18 maart zijn de gemeenteraadsverkiezingen. Nog ver weg, denkt u? Nee hoor, alle partijen zijn zich al volop aan het voorbereiden. Voor beide verkiezingen.

Daarom is het van het grootste belang dat u nu al probeert uw invloed uit te oefenen op de partijprogramma's. Staat de term 'cultureel erfgoed' wel opgenomen en goed uitgewerkt in het programma van de partij van uw voorkeur? En, nog mooier, staat het woord 'dialecten' er ook in?

De dialecten zijn belangrijk cultureel erfgoed. Ze zijn ouder dan het Standaardnederlands, het Standaardnederlands is een keuze geweest uit enkele dialecten. Doordat het Standaardnederlands op min of meer kunstmatige wijze tot stand is gekomen, blijft deze taal een stuk armer dan de dialecten. Let alleen al eens op de rijkdom aan klanken. Volgens taalkundige Wim Daniëls heeft een gemiddeld Brabants dialect twee keer zoveel klanken als het Standaardnederlands.

Maar de rijkdom van de dialecten gaat nog veel verder. In elk dialect bestaat een groot aantal woorden en uitdrukkingen die niet goed te vertalen zijn naar het Standaardnederlands. Vaak zijn dat woorden en uitdrukkingen waarmee de dialectspreker zijn gevoelens uit. Het Nederlands is namelijk veel gevoelsarmer dan de dialecten.

Conclusie: de dialecten mogen niet verloren gaan. Laten we daar, samen met onze bestuurders, heel erg ons best voor doen.

Tot volgende maand!

Geschreven door: Jan Luysterburg