Hannie Nilsen - 15 september 2021

Zomaar wat namen die in oude dialecten gebruikt werden voor paddenstoelen en zwammen. Zelfs het woord paddenstoel klinkt bijzonder als je erover nadenkt. Ziet u in gedachte ook die pad die zich in evenwicht probeert te houden op de ietwat gladde, bolle paddenstoel? Geen wonder dat er veel verhalen bestaan rondom schimmels en paddenstoelen. Heksen, duivels, elfjes, kabouters, en zelfs Judas, allemaal werden ze vroeger met paddenstoelen in verband gebracht.

De meeste volwassenen geloven niet langer in kabouters maar zingen moeiteloos met kinderen en kleinkinderen over kabouter Spillebeen op die rood-met-witte-stippen-paddenstoel. En nog steeds zijn paddenstoelen interessant, vertederend, smakelijk, mysterieus, of vies, bitter en soms zelfs giftig …

Ook al geloven we niet in heksendrankjes en elfjes, paddenstoelen zijn meer dan de moeite waard om ze eens goed te bekijken. Tenminste, het deel ervan dat we zien. Want het gedeelte boven de grond, de paddenstoel, is eigenlijk slechts het vruchtlichaam van de schimmel. De echte zwam wordt gevormd door een uitgebreid netwerk onder de grond. Als de vrucht, de paddenstoel dus, afsterft groeit dit onderaardse netwerk gewoon door. Dit kun je soms mooi zien aan de zogenaamde heksen- of elfenkringen.

Gewone heksenboleet, Foto: Saxifraga - Marijke Verhagen

Zo’n heksenkring ontstaat op de volgende wijze: een spoor ontkiemt en groeit uit tot een ondergrondse zwam die eigenlijk bestaat uit losse schimmeldraden. Deze schimmeldraden groeien alle richtingen uit waardoor een min of meer cirkelvormige zwam ontstaat. Aan de buitenrand van deze zwamvlok bevinden zich de meeste voedingsstoffen waardoor hier de groei het hardste gaat. Zodra het vochtig genoeg is, worden hier ook de paddenstoelen gevormd die daardoor in een cirkel staan. Meerdere paddenstoelen vormen zo de vruchten van één zwam.
De heksenkring wordt ieder jaar een stukje groter en kunnen soms (gemiddeld) per jaar wel een meter in doorsnede toenemen. Vanuit de lucht zijn heksenkringen ontdekt met een doorsnede van 700 meter. De ouderdom ervan wordt geschat op 700 jaar.
Vroeger beschouwde men deze kringen als dansplaatsen van de heksen of in een wat vriendelijkere versie, als vergaderplaats van de elfen. Maar in beide gevallen konden er enge dingen gebeuren als je in zo’n kring stond.

Grote oranje bekerzwam, Foto: Saxifraga - Jan Nijendijk

Grauwe amaniet, Foto: Saxifraga - Jan van der Straten

Maar al is het dan niet als dansvloer voor de heksen, schimmels spelen wel een heel belangrijke rol in de natuur. Een groot aantal vervult de rol als “vuilnisman”. Zij zorgen ervoor dat rottend materiaal opgeruimd wordt. Ook vormen paddenstoelen voedsel voor andere dieren zoals muizen, reeën en eekhoorns. En voor ons mensen natuurlijk, in veel landen is het heel gewoon om in de herfst met een mand het bos in te gaan om een extra maaltje bij elkaar te zoeken.
Daarnaast zijn er ook soorten die zich gedragen als meedogenloze parasieten waarbij het wederzijdse voordeel ver te zoeken is.

Groene knolamaniet, Foto: Saxifraga - Jan van der Straten

Echte honingzwam, Foto: Saxifraga - Peter Meininger

Paddenstoelen worden niet voor niets “de bloemen van de herfst” genoemd, meestal ontstaan ze in de herfst. Er zijn soorten die je het hele jaar door kunt vinden en weer andere zijn juist aan het voorjaar gebonden maar de herfst is een prima seizoen om deze zeer gevarieerde groep levende wezens eens goed te bekijken. Verschillende vormen, groottes, kleuren. Met of zonder steel, vrijstaand of op een boom, met plaatjes of buisjes.
Stinkzwam, eikhaas, Judasoor, trilzwam, groene knolamoniet, champignon of tondel zijn slechts enkele voorbeelden van de ongeveer 460 bekende soorten in ons land. Allemaal met hun eigen kenmerkende eigenschappen en hun eigen kenmerkende vindplaats.

Geel schijfzwammetje, Foto: Saxifraga - Willem van Kruijsbergen

Geel hoorntje, Foto: Saxifraga - Jan van der Straten

Een tip: neem de komende weken een spiegeltje mee het bos in. Dan kunt u de onderkant bekijken zonder de paddenstoel te hoeven plukken. Wat trouwens niet mag en ook volkomen overbodig is. Want wilt u niet alleen kijken maar ook proeven? Dan is er in de meeste supermarkten tegenwoordig een gevarieerd aanbod van uiteenlopende soorten paddenstoelen. Gegarandeerd lekker en …..veilig.

Voor vragen of opmerkingen kunt u altijd mailen naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.