Auteur: Ed Hupkens  Met dank aan de Werkgroep Toponymie, Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch

De straat Hofstad gezien in de richting van het Hinthamereinde. Huizen aan de noordzijde. Anno 1965.
Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0000874

De benaming De Hofstad is oud: al in 1501 werd dit gebied onder die naam in de Bossche Stadsrekeningen vermeld. Volgens het Middelnederlands Woordenboek verwijst de term ‘hof’ oorspronkelijk naar een omsloten stuk grond; een door middel van bijvoorbeeld grachten, houtwallen of hekken omheinde plaats, waar bloemen, kruiden, struiken of bomen konden groeien. Een ‘hofstede’ of ‘hofstad’ is een (boeren)woning op een hof. In het noordoostelijk deel van onze stad, gelegen langs de Aa, werd de grond van De Hofstad vooral benut als warmoezen (moestuinen). Deze waren erg belangrijk voor de voedselvoorziening voor de Bossche bevolking, zeker in tijden dat de stad belegerd werd. In een latere fase kwamen de warmoezen in gebruik als militaire oefen- en exercitieterreinen. Vier straten zijn naar dit gebied van voormalige ‘hofsteden’ vernoemd: Hofstad, Kleine Hofstad, Nieuwe Hofstad en Oude Hofstad. De straat Hofstad begint bij het Hinthamereinde en eindigt bij de kruising Bernestraat/Muntelwal en Noordwal. Bij het aanleggen van de stadsmuren in de 13e en 14e eeuw, waren er naast stads- of landpoorten ook waterpoorten nodig. Deze waterinlaten werden in ’s-Hertogenbosch hekels genoemd. Er was ook een hekel in de Hofstad. Deze ‘Hekel in de Hofstad’ werd gebouwd tijdens de derde stadsuitleg, toen het gebied rondom het huidige Hinthamereinde rond 1500 bij de stad werd gevoegd. De Vlaamse cartograaf Frans Hogenberg (1535-1590) vervaardigde rond 1588 een plattegrond van ‘s-Hertogenbosch waarop te zien is, dat deze waterdoorlaat zich in een rondeel bevonden zou hebben. Waarschijnlijk is de hekel afgebroken, toen de oude stadsgracht in 1725 gedempt werd. Tijdens herstelwerkzaamheden aan de Muntelwal in 1974, zijn geen sporen van de Hofstadhekel gevonden. Kort na de afscheiding van België (1839) werden in de periode 1840-1843 vier oude muurtorens omgebouwd tot kleine kruitmagazijnen. Daarnaast werden twee oude vestingtorens ingericht als vuurwerkerstoren. Een van die torens was de Hofstadtoren (4,71 meter lang en 4,59 meter breed), ook wel Pulvertoren genoemd. Beide torens werden na 1874 ontmanteld, de restanten van beide werden in de jaren zeventig van de vorige eeuw gerestaureerd. In 1974 werden bij archeologisch onderzoek de resten van een 14e-eeuwse stadsmuur opgegraven bij De Hofstad; deze vormde toentertijd de noordelijke grens van het erf van de abdij van Berne (1623 – 1629). Nog steeds is De Hofstad een hecht Bosch buurtje, een echte volkswijk.