De Mortelkazerne gezien vanaf de Weversplaats. Anno 1915. Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0051487

In 1566 werd ’s-Hertogenbosch getroffen door de Beeldenstorm. De stad was ook een poosje in handen van de hervormden. Landvoogdes Margaretha van Parma vertrouwde daarom de verdediging niet meer toe aan de eigen burgerij: in 1567 werd Den Bosch garnizoensstad. Dat bezorgde de bevolking veel overlast, omdat zij gedwongen was tot inkwartiering van soldaten en ook paarden. Aan deze ellendige situatie kwam deels in 1744 een einde. De stadsregering kocht een aantal terreinen, sloopte de bestaande bebouwing en legde daarop op eigen kosten vier kazernes aan. De architectuur van de vier gebouwen had grote overeenkomsten.

Een van de vier voormalige kazernes is de Mortelkazerne. Het is een forse, in schoon metselwerk opgetrokken pand met twee verdiepingen op een rechthoekige plattegrond. De lengte bedraagt 220 voet, de breedte ruim 43; een Bossche voet = 0,287 meter. De gevels zijn afgesloten met uitkragende, bakstenen daklijst en goot op klossen. De deuren zijn laag en rechtgesloten. De 12-ruits ramen zijn diep in de vensteropeningen getoogd (diepe neggemaat). Teneinde zo veel mogelijk licht te vangen, zijn de vensterneggen en het omringende gevelmetselwerk wit geschilderd.

Begane grond en de twee verdiepingen bestonden uit kamers, opgetrokken met separate muren en trappen. De derde verdieping werd gevormd door een generale zolder over de twee andere verdiepingen. Aan de zijde van de Weversplaats is een ingemetselde, hardstenen gevelsteen met de tekst: Wilhelm Hendrik Soone van Cornelis Martinus Pels Raad en oud Schepen dezer Stad heeft aan dit gebouw den Eersten Steen gelegt doen hy oud was X1 Jaren op den III Juny MDCCXLIIII (1744).

Het dak werd in januari 1915 door brand verwoest en werd sindsdien door een plat dak vervangen, zonder de generale zolder. Toen het laatste gedeelte van de Tolbrugkazerne in de vijftiger jaren werd afgebroken, heeft men overwogen om het dak hiervan te gebruiken om dat van de Mortelkazerne te herstellen. Bij de verbouwing in de negentiger jaren van de kazerne tot appartementencomplex, werd opnieuw een hoge zolder geplaatst in de vorm van de oorspronkelijke kap.

Oorspronkelijk gebouwd voor de ruiterij (cavalerie). De Mortelkazerne heeft vanaf de tweede helft van de 19e eeuw tot aan de Eerste Wereldoorlog ook dienst gedaan als onderkomen voor manschappen van de veldartillerie. Sinds 1984 is het gehele complex Weversplaats 21 t/m 83 een rijksmonument.